Dünyanın en büyük nükleer fizik araştırma merkezi CERN’de evrenin oluşumunu yeniden canlandırma deneyi Temmuz‘da yapılacak. Türkiye, CERN’e tam üyelik yolunda ilk adımı haftaya işbirliği anlaşmasıyla atıyor.
Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi (CERN), Isparta’daki faciada hayatını kaybeden 6 Türk bilimadamının da katkıda bulunduğu dünyanın en önemli nükleer fizik deneyi için geri sayıma başladı. Türkiye, kaybettiği 6 önemli bilimadamının uğraş verdiği bu projeye tam üyelik yolunda ilk adım olarak 14 Nisan’da CERN’le işbirliği anlaşması imzalayacak. Halen CERN’de gözlemci olarak görev yapan Türk bilimadamlarına, deney sürecinde yenileri katılacak ve bilimsel sonuçları Türkiye ile paylaşılacak.
İKİ ÜLKENİN ALTINDA ‘DERİN’ DENEY
CERN, İsviçre’nin Fransa sınırındaki Cenevre kentinde iki ülke sınırının yaklaşık 100 metre altında kurulu dünyanın en büyük fizik laboratuvarı. Large Hadron Collider (LHC) ‘Büyük Hadron Çarpıştırıcısı’ için büyük bölümü Fransa topraklarının altında 27 kilometrelik çember tünel kazıldı. Tünellerin içine yerleştirilen çelik borunun içi, yine CERN’de geliştirilen güçlü elektromıknatıslarla kaplandı. Bu mıknatıslarla oluşturulan manyetik alan, boru hattının içindeki küçük çaplı bir kanalda ters yönlerden harekete geçirilecek protonların belirlenen yörüngede yol almasını ve belirlenen noktalarda çarpışmasını sağlayacak. Çarpışma noktalarındaki verilerin bilgisayara aktarılabilmesi için, ‘mutlak sıfır’ sayılan -273 Calvin derecenin 2 derece üstünde (-271 Calvin derece) ’süper iletken’ haline gelen özel kablolar geliştirildi. Protonların yol alacağı kalan kanalın, 140 bin ton sıvılaştırılmış helyum gazıyla soğutulması işlemine de başlandı.
EVRENİN OLUŞUMU GÖZLENECEK
Çarpışma anının, evrenin oluşumunun başladığı varsayılan ‘büyük patlama’nın küçük boyutta bir benzerini gözlemleme imkanı vermesi bekleniyor. Patlama sırasında, bugüne kadar gözlemlenemeyen iki parçacığın da ortaya çıkması bekleniyor: İngiliz fizikçi Higgs’in adını taşıyan ve maddeye kütlesini veren ‘Higgs’ parçacığı ve evrenin büyük kısmını oluşturduğu düşünülen ‘karanlık madde’…
SANİYEDE 40 MİLYON FOTOĞRAF
Patlama anını gözlemlemek için elektronik ve manyetik flitrelerle donatılmış dev modüller inşa edildi. Bu modüllerde toplanacak veriler, 150 milyon kanaldan saniyede 40 milyon kez görüntülenecek ve bu görüntüler, GRID ağındaki veri işleme yeteneği bakımından dünyanın en büyük bilgisayarları arasında bulunan CERN bilgi işlem merkezinde ön işlemeden geçirilerek 200′e indirilecek; asıl araştırmalar bu veriler üzerinde yapılacak. Higgs parçacığının, saniyenin 10 üzeri - 30′da biri kadar bir zaman aralığında ve ancak başka parçacıklara ayrışmasıyla gözlemlenmesi bekleniyor.
9 MİLYAR DOLAR HARCANDI
Çarpışma deneyi için 14 yılda bilimadamları, araştırmacılar ve öğrencilerin yanısıra mühendisler, kaynakçılar, marangozlar ve işçilerden oluşan yüzlerce kişilik ordu yılın 12 ayı çalıştı. Yer altındaki 27 kilometrelik tünel ile birlikte bugüne kadar 8 milyar dolar harcandı.
İLK ÇARPIŞMA TEMMUZ‘DA
Teknik çalışmaların tamamlanmasıyla tüneller ziyaretçilere kapatıldı. Deneyler sırasında ortaya çıkacak radyoaktivite nedeniyle tünellere fizikçiler de bir süre giremeyecek. CERN bilim direktörü Jos Engelen, “LHC’nin haziran sonuna doğru hazır olmasını, ilk çarpışmayı da temmuz ortasına kadar gerçekleştirmeyi planlıyoruz. Bu deneyler sonunda çok heyecan verici yeni bulguların ortaya çıkacağından eminiz” diyor.
YENİ ŞAFAK
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder